Podczas zakończenia obchodów 500-lecia reformacji w kościele ewangelicko-augsburskim Świętej Trójcy w Warszawie prymas Polski abp Wojciech Polak wyraził nadzieję, że ów jubileusz będzie inspiracją, jakby powiewem świeżego wiatru, który poprowadzi nas w przyszłość, jeśli jeszcze nie całkowicie razem, to jednak w duchu braterskiego zrozumienia i odważnego docenienia tego, co nas łączy, a nie wciąż dzieli. Także i dla autorów niniejszego tomu ów jubileusz stał się inspiracją do podjęcia badań nad zagadnieniem reformacji i kontrreformacji na Mazowszu. Jak tego dowodzi zamieszczony w niniejszym tomie esej historiograficzny, nie jest to zagadnienie łatwe i dotychczas nie cieszyło się ono jakimś szczególnym zainteresowaniem badaczy. Podjęto więc próbę nowego ujęcia wielu wątków – od prereformacyjnych przejawów husytyzmu w diecezji płockiej, przez analizę postaw szlachty mazowieckiej wobec reformacji, recepcje reformy trydenckiej, po analizy wpływu Prus Książęcych na postawy religijne staropolskich Mazurów.